Le coq, un faux faux ami

Om te vieren dat mijn nieuwste boek Ratjetoe is uitgekomen, schrijf ik deze week iedere dag een stukje over Franse keuken(taal)geheimen. Vandaag de laatste aflevering.

Het antwoord op mijn vraag wat de veel gehoorde uitdrukking il y a à boire et à manger betekent is d. : er is van alles wat. En dan in figuurlijke zin, dus gaat het eigenlijk helemaal niet om een maaltijd. Hoor je iemand opmerken: il y avait à boire et à manger dan bespeur je wellicht een licht negatieve of cynische ondertoon. Het wordt gezegd als er bijvoorbeeld heel veel te doen is (opruimen, werk afmaken) en er is van alles en nog wat aan te pakken, niet allemaal even leuk. Misschien dacht je ook aan antwoord c. (het is een grote rotzooi), maar dat is te negatief.

Le coq

Mijn Ratjetoe-week sluit ik af met een culinaire faux-faux ami (een valse valse vriend dus)! Zoals de meeste van mijn trouwe lezers inmiddels wel weten is de valse vriend een van mijn stokpaardjes als het om Franse valkuilen gaat. Het is een woord dat in het Frans en het Nederlands hetzelfde wordt geschreven of hetzelfde klinkt, maar dat in beide talen een verschillende betekenis heeft.

Veel valse vrienden zijn volslagen open deuren, zoals drol-drôle-crotte, moe-mou-fatigué, ramp-rampe-catastrophe. Andere zijn echte 'instinkers', zoals (losse) batterij-batterie-pile, bokaal-bocal-coupe of regisseur-régisseur-réalisateur.

En wat dacht je van le coq-de kok. Twee valse vrienden zoals je ze maar zelden ziet, zou je zeggen? Le coq is de haan en bovendien het symbool van de Franse trots. Onze kok is iemand die kookt en die heet in het Frans le cuisinier. Het is allemaal waar. En toch ligt het niet zo eenvoudig als het op het eerste gezicht lijkt. Want zoals de Fransen heel veel Nederlandse woorden uit de scheepvaart hebben overgenomen (daarover een ander keer meer), is dat ook gebeurd met onze kok. Met dien verstande, dat le coq niet willekeurig welke kok is, maar een scheepskok, dus.

A boire et à manger!

Om te vieren dat mijn nieuwste boek Ratjetoe is uitgekomen, schrijf ik deze week iedere dag een stukje over Franse keuken(taal)geheimen.

© illustratie: Elleke van Kruijssen

Je hebt je misschien afgevraagd waar die leuke illustraties op mijn blogberichten van deze week vandaan komen. Ze zijn van Elleke van Kruijssen, de illustratrice van Ratjetoe. Zij heeft speciaal voor Ratjetoe deze sympathieke, tweetalige ober gecreëerd, die op zijn eigen(wijze) manier een ratjetoe maakt van al die Frans-Nederlandse culinaire instinkers.

Ik ben benieuwd hoe hij de uitdrukking il y a à boire et à manger zou uitleggen. En wat denk jij dat het betekent?

a. er is enorm veel te eten en te drinken

b. bij het eten moet ook gedronken worden

c. het is een grote rotzooi

d. er is van alles wat

Morgen de oplossing!

Les vendanges (2)

Om te vieren dat mijn nieuwste boek Ratjetoe is uitgekomen, schrijf ik deze week iedere dag een stukje over Franse keuken(taal)geheimen. Vandaag gaat het opnieuw over wijn.

De allergoedkoopste manier om in Frankrijk wijn te kopen is du vin en vrac, wijn van de tap. Dat hoeft heus niet altijd een simpele vin de table te zijn. Het hangt helemaal van de cave af wat ze aanbieden. Wel moet je zelf une bonbonne meenemen. Wat dat is zie op bijgaande foto. Een mandfles dus. Ik moet er wel bijzeggen dat dit soort flessen met riet eromheen tegenwoordig brocante-objecten zijn. De moderne bonbonnes zien er in het beste geval nog wel ongeveer zo uit, maar hebben 'plastic riet', of het zijn gewoon plastic containers, eventueel met een kraantje eraan.


Tijden veranderen, de romantiek rond de wijnoogst gaat er langzaam af. Zo worden de druiven ook al lang niet meer in een grote ton met de voeten geperst. In de moderne wijnbereidingsmethoden komen de druiven in grote roestvrijstalen opvangbekkens terecht en worden dan machinaal geperst.

Dat levert heel wat minder romantische plaatjes op, zoals deze foto, die ik vanochtend maakte:

Als alle druiven verzameld zijn, blijft er dit over: steeltjes en bladeren.

Attention vendanges!

Om te vieren dat mijn nieuwste boek Ratjetoe is uitgekomen, schrijf ik deze week iedere dag een stukje over Franse keuken(taal)geheimen. Vandaag en morgen gaat het over wijn. Een goed moment, want overal in Frankrijk is de wijnoogst begonnen.

Attention, vendanges! staat deze weken in menig Frans dorp op borden te lezen. Waar moet je voor oppassen dan? Een vendetta op z'n Frans? De wekelijkse markt? Nee, waar het hier over gaat, is dat de wijnoogst is begonnen. En dat is een levensgevaarlijke periode. Niet vanwege het risico van overmatige wijnconsumptie, maar vanwege het hektisch af en aan rijden van tractoren met volgeladen aanhangwagens druiven. Ze hebben haast, wanneer eenmaal besloten is dat de druiven eraf moeten, dan moet het ook zo snel mogelijk gebeuren. De wagens laten een spoor van rood sap achter op de straten. En in het dorp hangt een sterke wijngeur. Een heerlijke tijd ..!

Omdat ze geen eigen 'chateau' (willen) hebben, zijn al deze wijnboeren met hun oogst op weg naar la coopérative, om hun druiven samen met die van anderen te laten persen. Met de wijn die dit oplevert is helemaal niets mis. Je betaalt echt een schijntje (enkele euros) voor een kwalitatief zeer goede wijn. En nog minder wanneer je meerdere liters tegelijk koopt. Je moet dan om une fontaine à vin vragen, ook wel een 'bag in box', met een inhoud van 3 of 5 liter. De laatste ontwikkeling op wijnverpakkingsgebied is dat de 'box', het karton dus, er niet meer omheen zit. Een zak van stevig plastic met een kraantje eraan, dat is alles.

Kijk, hier staat er een heel aantal klaar bij onze plaatselijke cave

Even voor de Nederlanders: is zo'n zak eenmaal leeg, breng hem dan niet terug naar de cave om opnieuw te laten vullen (het schijnt echt gebeurd te zijn)! Op is op. Nieuwe wijn zit in nieuwe zakken ...

(morgen het vervolg)

Kikkererwten

Om te vieren dat mijn nieuwste boek Ratjetoe is uitgekomen, schrijf ik deze week iedere dag een stukje over Franse keukentaalgeheimen.

© illustratie: Elleke van Kruijssen

Wanneer je erg dom bezig bent, zeggen de Fransen wel: t'as des pois chiches dans la tête? Heb je soms kikkererwten in je hoofd?

Een vreemde naam, kikkererwten. Wat hebben kikkers nou met deze bonen te maken? Helemaal niets dus. Het is een verbastering van de Latijnse naam voor deze bonensoort: 'cicer'. Je spreekt het uit als 'kiekèr'. Et voilà, daar komt zomaar een kikker tevoorschijn! Taal kan soms vreemde (kikker)sprongen maken ...

Clafoutis

Om te vieren dat mijn nieuwste boek Ratjetoe is uitgekomen, schrijf ik deze week iedere dag een stukje over Franse keukentaalgeheimen.

Allereerst het goede antwoord op de vraag van gisteren: un set de table is een placemat. Helaas, je kon er niets mee winnen. Maar kijk vooral goed op internet, want links en rechts worden regelmatig exemplaren weggegeven!

© illustratie: Elleke van Kruijssen

Vandaag wilde ik het over die overbekende Franse taart, le clafoutis, hebben (uitspreken als 'klafoetie'). Deze vreemde naam komt van 'clafir', een Occitaans woord (l'Occitan of langue d'Oc is een regionale taal die onder andere nog wordt gesproken in het zuidwesten van Frankrijk), dat 'vullen' betekent. Le clafoutis heet zo, omdat hij rijk gevuld is met vruchten. Het deeg lijkt is zeer dun, je spreekt daarom niet van la pâte, maar van l'appareil (en dat heeft niets met een apparaat te maken). Goed nieuws is dat er voor deze taart geen boter wordt gebruikt (behalve voor het invetten van de vorm).

Traditioneel wordt de clafoutis met kersen gemaakt. Maar persoonlijk vind ik de versie met pruimen ook erg lekker. Bovendien is het daar nu precies de goede tijd voor. Heb je nog nooit een echte Franse clafoutis gemaakt? Grijp dan nu je kans, met dit supersimpele 'beker'-recept!

Ingrediënten:

1 ruime beker meel

1/2 halve beker suiker

2 bekers melk

3 eieren

1 zakje vanillesuiker

mespuntje zout

Het fruit:

Je hebt zoveel vruchten nodig, dat de bodem van een grote, lage taartvorm helemaal bedekt is. Wanneer je kersen neemt, moet de pit er eigenlijk inblijven, dit geeft aan de taart een speciaal aroma. Andere vruchten, zoals abrikozen of pruimen snij je in tweeën en in dit geval verwijder je wel de pit. Je kunt ook vruchten uit blik nemen. Deze wel goed laten uitlekken en iets minder melk gebruiken. Bij kersen en pruimen kun je eventueel geraspte citroenschil toevoegen, bij abrikozen zijn amandelaroma of geschaafde amandelen lekker.

Verwarm de oven voor op 180 °C

Vet de vorm in

Leg de vruchten in de vorm

Meng alle overige ingrediënten door elkaar tot een vloeibaar beslag

Giet het beslag over de vruchten

Bak de clafoutis in ongeveer 30 minuten gaar

Voor het serveren bestrooien met poedersuiker

Zo zag de clafoutis (van gele pruimen) die ik afgelopen weekend maakte er uit

Set de table

Om te vieren dat mijn nieuwste boek Ratjetoe is uitgekomen, schrijf ik deze week iedere dag een stukje over Franse keuken(taal)geheimen. Nieuwe natuurlijk, die nog niet in Ratjetoe staan ...

Vandaag een vraag om je keukenfrans te testen.

Wat is un set de table?

a. een tafelheer en -dame bij een officieel diner

b. dat wat in elk Frans restaurant op tafel staat: peper en zout, olie en azijn, een karaf water en een mandje brood

c. een placemat

d. een gewonnen set bij tafeltennis

Morgen het juiste antwoord. Maar als je niet zolang kunt wachten, mag je natuurlijk ook reageren!

Ratjetoe is uit!

Ratjetoe en andere (w)etenswaardigheden

uit de Franse taalkeuken

Marion Everink

Scriptum Publishers

ISBN 978 90 5594 740 9

160 pag.

24,50 €

Waarom heet een kir eigenlijk zo en komt la sauce hollandaise echt uit Nederland? Wat is un poisson d’avril en waarom kijken Fransen vreemd wanneer je ze uitnodigt voor une gourmette? Is het nou wel of niet netjes om amuse gueule te zeggen? De Franse keuken kent niet alleen veel gastronomische verrassingen, maar ook heel wat culturele en taalkundige geheimen, die in Ratjetoe worden onthuld.

Ratjetoe is een culinair taalboek Frans, vol knipogen, valkuilen en anekdotes over gerechten en dranken. Nuttig wanneer je je Frans wilt verbeteren. Een lust voor het oog, vanwege de vele kleurenfoto’s en humoristische illustraties. Een must voor iedereen die zich interesseert voor de Franse keuken en verplichte literatuur voor de horeca! Met 120 ludieke vragen (én antwoorden) om je keukenfrans te testen.

Mijn nieuwste boek Ratjetoe is uit en ligt vanaf komende week in de winkel. Dat moet gevierd worden! Daarom schrijf ik deze week iedere dag een stukje over Franse keuken(taal)geheimen. Ze hadden zomaar in Ratjetoe kunnen staan ...

Morgen aflevering 1

Een Nederlandse bilpartij?

Ik ben het pas verschenen boek Demain j'aurai vingt ans van Alain Mabanckou, een schrijver van Congolese oorsprong, aan het lezen. Hij is geen onbekende in literair Frankrijk, in 2006 won hij 'le Renaudot' voor zijn boek Mémoires de porc-épic. Demain j'aurai vingt ans is het verhaal van de jongen Michel en zijn jeugd in Congo in de zeventiger jaren, vlak na de onafhankelijkheid. Interessant boek, absoluut aan te raden.

Dat ik het even over dit boek wil hebben, heeft een andere aanleiding. Op pagina 144 (voor degenen die het na willen lezen) stuitte ik op een wel heel merkwaardig gebruik van de naam van ons mooie platte land. Michel's vriendje Lounès beschrijft een Indische film die hij in de bioscoop gezien heeft:

Il y a des éléphants, des tigres, des lions, un palais où c'est le bonheur avec les couleurs de l'arc-en-ciel, des rivières pleines de fleurs et de belles femmes qui se baignent, qui dansent en remuant bien leur Pays-Bas.

Nederland is hier niets anders dan het onderste deel van het lichaam, speciaal de billenpartij, die flink heen en weer wordt geschud! Een woordgrapje van de schrijver? Een gangbare uitdrukking is het in ieder geval niet. Of misschien wel in Congo? Sommigen kunnen misschien hartelijk lachen om zoveel literaire creativiteit. Maar voor anderen is het misschien een klap in het gezicht, wat zeg ik, op het achterwerk!

Een beetje genant

In ons gezin worden twee talen gesproken: Nederlands en Frans. Vaak beide tegelijk in één zin. Dat levert uitspraken op als: mag ik je pen even utiliseren? Of: Passe-moi le kaas, s'il te plaît. Het schijnt iets normaals te zijn in meertalige gezinnen, dus maken we ons helemaal geen zorgen over onze vaak bizar klinkende conversaties.

Soms levert ons gebrabbel ook een aardige valse vriend op, dat wil zeggen een woord dat in beide talen hetzelfde lijkt, maar het niet is. Zoals toen mijn zoon opmerkte: ik heb morgen twee tussenuren, heel gênant! Gênant (uitgesproken zonder 't') op deze manier in het Frans gebruikt is iets dat stoort, lastig of vervelend is. C'est très genant de passer deux heures en perm(anence): het is erg vervelend om twee uur te moeten overblijven. Of: ça me gêne beaucoup de venir tout de suite: ik vind het vervelend om nu direct te moeten komen. Een heel gangbare uitdrukking is ook: ça (ne) vous gêne pas (bijv. de me donner un coup de main?): een typisch Franse manier om met veel omzichtigheid iemands hulp te vragen. Wij zeggen gewoon: Kunt u mij misschien even helpen.

Mijn zoon vond het vervelend dat hij twee tussenuren had, niet genant. Het Nederlandse genant gebruik je wanneer je je opgelaten voelt door iets of iemand, of wanneer je je schaamt: het was een genante vertoning. In het Frans kun je dan ook wel gênant gebruiken, maar eerder: c'était très embarrassant, j'ai été beaucoup embarrassé. Denk aan het Engelse 'embarrassing'.

Un peu gênant dus, deze valse vriend.

C'est la rentrée!

La rentrée, het moment dat de scholen weer beginnen, is in Frankrijk altijd een hele happening. Vooral omdat dat moment voor vrijwel alle scholieren ieder jaar hetzelfde is, namelijk begin september, na volle twee maanden zomervakantie.

Het is niet alleen la rentrée scolaire, maar ook la rentrée littéraire. Ieder jaar lijken er in september meer nieuwe titels uit te komen, dit jaar zijn het er rond de 700! Eentje daarvan heet Mots d'excuse, les parents écrivent aux enseignants, van Patrice Romain, onderwijzer en schooldirecteur. Het is zijn persoonlijke verzameling opmerkelijke briefjes van ouders aan hem, in dertig jaar tijd. Een paar voorbeelden:

• Ça vous ai facile de vous en prendre au plus petits, surtout que vous êtes fonctionnaire! Dans le privé, y'a lontant que les parents vous aurez viré ! (Durft u wel tegen die kleintjes, ambtenaar die u bent! Op een privéschool zou u door de ouders allang ontslagen zijn!)

• Veuillez ne pas trop accabler mon fils pour ses mauvaises notes. Einstein n'était-il pas lui-même un piètre élève? Nul ne sait donc de que lui réserve l'avenir. Merci de votre compréhension. (Geeft u mijn zoon alstublieft niet al te veel op zijn kop voor zijn slechte cijfers. Einstein zelf bracht er op school toch ook niet veel van terecht? Dus kan niemand weten wat de toekomst voor hem in petto heeft. Bedankt voor uw begrip.)

• Nous tenons, ma femme et moi, à vous souhaitez un joyeux Noël et une bonne année. Veuillez trouvé ci-joint un petit billet pour vos étrennes. PS: si nous le fesons pas, c’est surement pa votre ministre qui le fera! (Mijn vrouw en ik zouden u graag fijne Kerstdagen en een gelukkig nieuwjaar willen wensen. Hierbij treft u een bescheiden bedrag aan als bonus. PS: als wij het niet doen, wie dan? Zeker niet uw minister!)

Behalve dat je van het lezen van dit boekje erg vrolijk en/of erg droevig wordt, kun je er ook prima je kennis van het Frans mee testen ...